Economische Democratie Nederland 2025: De Complete Gids voor Coöperaties, Gemeenschapseigendom en Burgerparticipatie

Bijgewerkt: December 2025

2025: Het VN Internationaal Jaar van de Coöperaties

De Verenigde Naties hebben 2025 uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van de Coöperaties met het thema: "Coöperaties bouwen aan een betere wereld". Dit is geen toeval: met naar schatting 3 miljoen coöperaties wereldwijd die bijdragen aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelen, erkent de VN eindelijk de cruciale rol die democratische ondernemingsvormen spelen in een rechtvaardige economie.

In Nederland is deze erkenning extra relevant. Met een coöperatieve sector van €123 miljard omzet en 32 miljoen lidmaatschappen is ons land een van de meest coöperatief georganiseerde economieën ter wereld. Maar wat betekent dit voor gewone Nederlanders? En hoe kunt u zelf meedoen aan deze revolutie van economische democratie?

Deze uitgebreide gids neemt u mee door de wereld van Nederlandse coöperaties, energiecollectieven, wooncoöperaties en andere vormen van gemeenschapseigendom. Van het opzetten van een lokale energiecoöperatie tot het begrijpen van uw rechten als Rabobank-lid - alles wat u moet weten vindt u hier.

---

De Nederlandse Coöperatieve Sector: Een Economische Grootmacht

De Top 100 Coöperaties: Indrukwekkende Cijfers

Nederland kent een uitzonderlijk sterke coöperatieve traditie. Volgens de Nationale Coöperatieve Raad (NCR) laten de cijfers zien waarom coöperaties allang niet meer "alternatief" zijn, maar mainstream:

| Indicator | Waarde 2024/2025 | Trend | |-----------|------------------|-------| | Top 100 coöperaties totale omzet | €123 miljard | Stijgend | | Totaal aantal lidmaatschappen | 32+ miljoen | Groeiend | | Directe werkgelegenheid | 149.000+ FTE | Stabiel | | Aantal coöperaties | 3.500+ | Groeiend | | Aandeel BBP | ~15% | Stabiel |

Arjen van Nuland, directeur van de Nationale Coöperatieve Raad, legt uit: "De coöperatie is een bijzondere ondernemingsvorm. Een coöperatie is een onderneming in verenigingsverband. De vereniging heeft leden, die samen een bedrijfsmatige activiteit uitoefenen."

Wat Maakt Coöperaties Anders?

Het fundamentele verschil tussen een coöperatie en een regulier bedrijf zit in eigendom en zeggenschap:

| Aspect | Regulier Bedrijf | Coöperatie | |--------|------------------|------------| | Eigendom | Aandeelhouders | Leden | | Stemrecht | Naar kapitaalinbreng | Één lid, één stem | | Winstverdeling | Naar aandelen | Naar participatie | | Doel | Winstmaximalisatie | Ledenbelang | | Besluitvorming | Top-down | Democratisch | | Tijdshorizon | Korte termijn | Lange termijn |

De Zeven Coöperatieve Principes

De International Cooperative Alliance (ICA), opgericht in 1895, heeft zeven principes vastgelegd waaraan elke coöperatie moet voldoen:

• •Vrijwillig en open lidmaatschap - Geen discriminatie, vrije toetreding
• •Democratische controle door leden - Één lid, één stem
• •Economische participatie - Leden dragen bij en profiteren
• •Autonomie en onafhankelijkheid - Zelfstandige organisatie
• •Onderwijs en voorlichting - Educatie van leden en publiek
• •Samenwerking tussen coöperaties - Sterker door samenwerking
• •Aandacht voor de gemeenschap - Duurzame ontwikkeling

---

Rabobank: De Coöperatieve Bank van Nederland

Een Bank van en voor Leden

De Rabobank is niet zomaar een bank - het is een coöperatie met 2,3 miljoen leden die gezamenlijk eigenaar zijn. Opgericht in 1898 (127 jaar geleden!) als antwoord op de kredietuitsluiting van boeren, is de Rabobank uitgegroeid tot een van de grootste banken van Nederland.

Financiële Kerncijfers 2024-2025

| Kengetal | 2024 | H1 2025 | |----------|------|---------| | Nettowinst | €5,16 miljard | €2,69 miljard | | Winststijging | +18% | Lichte daling | | CET1-ratio | 16,9% | 19,9% | | Focus | Voedsel & Agribusiness | Voedsel & Agribusiness | | Leden | 2,3 miljoen | 2,3 miljoen |

De recordwinst van €5,16 miljard in 2024 (een stijging van 18%) kwam voornamelijk door stijgende rentebaten. In de eerste helft van 2025 daalde de winst licht naar €2,69 miljard door dalende rentestanden.

Wat Betekent Lidmaatschap Concreet?

Als Rabobank-lid heeft u rechten die klanten van andere banken niet hebben:

Stemrecht

• •Kies lokale ledenraden
• •Stem over belangrijke besluiten
• •Invloed op bankbeleid

Ledenvoordeel

• •Kortingen op producten en diensten
• •Exclusieve ledenaanbiedingen
• •Toegang tot ledenavonden en evenementen

Lokale Inspraak

• •Ledenraden per regio
• •Direct contact met bestuur
• •Meedenken over lokale investeringen

Winstdeling

• •Geen dividenden naar externe aandeelhouders
• •Winst gaat naar betere diensten
• •Lagere tarieven voor leden
• •Maatschappelijke projecten

Hoe Word Ik Lid?

Lidmaatschap staat open voor alle Rabobank-klanten:

• •Klant worden bij Rabobank
• •Lidmaatschap aanvragen (gratis)
• •Wachtperiode doorlopen (ca. 6 maanden)
• •Stemrecht ontvangen

---

Achmea: De Coöperatieve Verzekeraar

Grootste Verzekeraar, Gecontroleerd door Leden

Achmea voert de Top 100 Nederlandse coöperaties aan met een omzet van €20 miljard en 10 miljoen leden. Onder Achmea vallen bekende merken als Centraal Beheer, Interpolis, Zilveren Kruis, FBTO en vele andere.

Financiële Resultaten 2024

| Indicator | Waarde H1 2024 | |-----------|----------------| | Operationeel resultaat | €419 miljoen | | Premie-inkomen stijging | +11% | | Oudedagvoorzieningen groei | +19% | | Kostenstijging | +6% | | Impactbeleggingen doel 2025 | €4 miljard (10%) |

Coöperatieve Structuur

Achmea is geen beursgenoteerd bedrijf. De eigenaren zijn drie ledenorganisaties:

• •Vereniging Achmea - Leden zijn klanten
• •Rabobank - Strategisch partnerschap
• •Stichting Beheer Achmea - Continuïteitswaarborg

Dit betekent dat winsten terugvloeien naar leden in de vorm van lagere premies, betere dekking en maatschappelijke investeringen.

---

Energiecoöperaties: De Lokale Energierevolutie

Van 174 naar 702 Coöperaties in Tien Jaar

De groei van energiecoöperaties in Nederland is spectaculair. Volgens de Lokale Energie Monitor 2024 van HIER is het aantal coöperaties in tien jaar verviervoudigd:

| Jaar | Aantal Coöperaties | Groei | |------|-------------------|-------| | 2014 | 174 | - | | 2020 | 582 | +235% | | 2023 | 688 | +18% | | 2024 | 702 | +2% |

Kerncijfers 2024

| Indicator | Waarde 2024 | |-----------|-------------| | Totaal energiecoöperaties | 702 | | Nieuwe coöperaties | +16 | | Gestopt | -2 | | Gemeenten met coöperatie | 89% | | Leden/deelnemers | 139.000 (+6%) | | Percentage huishoudens | 1,7% | | Burgerinvesteringen operationeel | €185 miljoen | | Gemeenschapsfondsen per jaar | €0,5 - €1 miljoen |

Windenergie: Stevig Fundament

De coöperatieve windsector heeft een solide basis gelegd:

| Windcijfer | Waarde | |------------|--------| | Operationeel coöperatief vermogen | 340,6 MW | | Jaarlijkse productie | 1,1 miljoen MWh | | Equivalent huishoudens | 363.000 | | Coöperaties actief met wind | 86 (12%) | | Co-eigenaar operationele windparken | 62 | | Gepland vermogen 2025-2026 | 401 MW | | In voorbereiding | 109+ MW |

Helaas droogt de pijplijn op: nieuwe ontwikkellocaties zijn schaars en vergunningstrajecten lang.

Zonne-energie: Groei Vlakt Af

De zon-pv sector toont een vertragend groeipatroon:

| Indicator | Waarde | |-----------|--------| | Projecten in pijplijn | 172 (361 MWp) | | Realisatie verwacht | 2025-2026 | | In voorbereiding (onzeker) | 276 MWp | | Nationale jaargroei 2024 | 4,3 GWp (-9% vs 2023) |

Vooral kleine projecten zoals zonnepanelen op woningen groeien minder hard door afschaffing van de salderingsregeling.

Wat Doen Energiecoöperaties?

| Activiteit | % Coöperaties | |------------|---------------| | Zonne-energie | 69% | | Energiebesparing | 42% | | Warmte | 11% | | Wind | 9% | | Mobiliteit | Groeiend |

Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE) 2025

De overheid ondersteunt coöperaties via de SCE-regeling:

| Aspect | Details | |--------|---------| | Openstellingsperiode | 3 maart - 1 oktober 2025 | | Subsidiabele activiteiten | Zon, wind, warmte, besparing | | Nieuw in 2025 | Elektrische deelauto's, fietsprogramma's | | Aanvragen | Via RVO.nl |

Een Energiecoöperatie Vinden of Oprichten

Lid worden:

• •Zoek uw lokale coöperatie op energiesamen.nu
• •Word lid (meestal €50-€250 eenmalig)
• •Investeer eventueel in projecten
• •Profiteer van lokale energie en kortingen

Zelf oprichten:

• •Verzamel minimaal 10-15 enthousiaste buren
• •Neem contact op met Energie Samen voor begeleiding
• •Kies rechtsvorm (coöperatie U.A. meest gangbaar)
• •Laat statuten opstellen door notaris
• •Schrijf in bij KvK
• •Start met eerste project (vaak postcoderoosregeling)

---

Wooncoöperaties: De Oplossing voor de Wooncrisis?

Het Alternatief voor Kopen of Huren

Wooncoöperaties bieden een derde weg op de woningmarkt: collectief eigendom zonder individuele speculatie. Bewoners zijn gezamenlijk eigenaar en verhuren in feite aan zichzelf - met huren die permanent betaalbaar blijven.

De Nieuwe Meent: Pioniersproject in Amsterdam

De oplevering van De Nieuwe Meent in oktober 2025 markeert een doorbraak voor Nederlandse wooncoöperaties. Na jaren van financiële strubbelingen slaagde dit project erin om als eerste Nederlandse wooncoöperatie een hypotheek te krijgen voor nieuwbouw.

Kerncijfers De Nieuwe Meent:

| Kenmerk | Details | |---------|---------| | Locatie | Amsterdam-Oost (Sciencepark) | | Wooneenheden | 40 | | Waarvan zelfstandige sociale huur | 15 | | Woongroepen | 5 | | Huurprijzen | €450 - €750/maand | | Gebouwfunctie extra | Café, werkruimte | | Duurzaamheid | Energieneutraal |

Wat maakt het bijzonder?

• •Woningen kunnen nooit verkocht worden - permanent uit de markt
• •Bewoners ontwierpen mee (co-design)
• •Financiering door leden zelf mogelijk gemaakt
• •Diversiteit: leeftijden 2-70 jaar, diverse achtergronden
• •Collectieve voorzieningen zoals gedeelde ruimtes

Financiële Doorbraak na Crisis

De weg naar realisatie was niet eenvoudig. Door stijgende rente en bouwkosten financierde de bank plotseling 60% in plaats van 70%. In januari 2023 dreigde zelfs faillissement.

De redding kwam door:

• •Extra steun gemeente Amsterdam
• •Nieuwe bezuinigingen door bewoners
• •Heronderhandeling met Rabobank
• •Aanvullende subsidies

Amsterdamse Ambities: 7.000 Woningen

De gemeente Amsterdam wil de komende vijf jaar 7.000 woningen via wooncoöperaties realiseren:

| Aspect | Details | |--------|---------| | Doel 5 jaar | 7.000 woningen | | Doel 25 jaar | 10% woningvoorraad | | Inschrijving kaartenbak | Vanaf 1 april 2025 | | Kaveltenders per jaar | Minimaal 2 | | Rijksfonds beschikbaar | €50 miljoen |

Andere Voorbeelden

De Torteltuin (Amsterdam-IJburg):

• •Bouwstart: begin 2025
• •Investering: €12 miljoen
• •Gedeelde werkplekken, tuinen, kinderopvang

Schoonschip (Amsterdam):

• •46 waterwoningen
• •100% hernieuwbare energie
• •€890.000 bespaard op energie
• •Volledig CO2-neutraal

Wetgeving in Ontwikkeling

Tweede Kamerlid Sandra Beckerman (SP) heeft de initiatiefwet "Wet ter Bevordering van Wooncoöperaties" ingediend. De wet moet:

• •Wooncoöperatie definiëren in de Woningwet
• •Verplichtingen voor gemeenten vastleggen
• •Financieringsbelemmeringen wegnemen

---

Duurzame Energie in Nederland: De Stand van Zaken

Mijlpaal: Meer dan de Helft Groene Stroom

In 2025 bereikte Nederland een historische mijlpaal: 54% van alle elektriciteit komt nu uit duurzame bronnen. Meer dan uit kolen en gas samen.

| Indicator | Waarde 2025 | |-----------|-------------| | Percentage groene stroom | 54% | | Zonnestroom groei | +70% | | Status | > kolen + gas | | Doelstelling 2030 | 70% |

De Rol van Coöperaties

Hoewel coöperaties "slechts" 1,7% van huishoudens bedienen, is hun impact groter:

• •Voorbeeldfunctie voor professionele sector
• •Lokale betrokkenheid bij energietransitie
• •Maatschappelijk draagvlak creëren
• •Winsten in de gemeenschap houden
• •Educatie over energievraagstukken

---

Zelf aan de Slag: Praktische Gids

Lid Worden van Bestaande Coöperaties

| Type | Optie | Actie | |------|-------|-------| | Bank | Rabobank | rabobank.nl/leden | | Energie | Lokaal | energiesamen.nu zoekfunctie | | Verzekering | Achmea-merken | Via polis automatisch | | Wonen | Gemeente | Wooncoöperatie-initiatief zoeken | | Zorg | Lokaal | Zorgcoöperaties per regio |

Een Coöperatie Oprichten: Stappenplan

| Stap | Actie | Kosten | |------|-------|--------| | 1. Initiatief | Minimaal 2 oprichters bijeenbrengen | Gratis | | 2. Businessplan | Haalbaarheid onderzoeken | Gratis - €5.000 | | 3. Statuten | Notariële akte opstellen | €500 - €1.500 | | 4. KvK | Inschrijving Kamer van Koophandel | €75 | | 5. NCR | Advies en ondersteuning | Lidmaatschap | | 6. Bankrekening | Zakelijke rekening openen | Variabel |

Typen Coöperaties

| Type | Beschrijving | Voorbeelden | |------|--------------|-------------| | Inkoopcoöperatie | Gezamenlijk inkopen voor lagere prijzen | Superunie, Intratuin | | Verkoopcoöperatie | Gezamenlijk afzetten van producten | FrieslandCampina, The Greenery | | Productiecoöperatie | Werknemers zijn eigenaar | Breman Installatiegroep | | Dienstencoöperatie | Gedeelde diensten | ZZP-coöperaties | | Consumentencoöperatie | Leden zijn klanten | Rabobank, Achmea | | Energiecoöperatie | Lokale energieproductie | Zonnencoöperaties | | Wooncoöperatie | Collectief woningeigendom | De Nieuwe Meent |

---

De Voordelen van Economische Democratie

Voor Individuen

• •Zeggenschap over organisaties waar u lid van bent
• •Financieel voordeel door gedeelde winsten
• •Lokale verankering van economische activiteit
• •Sociale connectie met medeleden
• •Duurzaamheid als kernwaarde

Voor Gemeenschappen

• •Werkgelegenheid blijft lokaal
• •Winsten worden herinvesteerd in de regio
• •Veerkracht in economische crises
• •Democratische vaardigheden worden geoefend
• •Sociale cohesie versterkt

Wetenschappelijk Bewijs

Onderzoek toont aan dat coöperaties:

• •3x langer overleven dan reguliere bedrijven
• •Hogere werknemerstevredenheid kennen
• •Minder ongelijkheid creëren
• •Duurzamer opereren dan gemiddeld
• •Crisissen beter doorstaan

---

Bronnen en Ondersteuning

Koepelorganisaties

| Organisatie | Website | Focus | |-------------|---------|-------| | Nationale Coöperatieve Raad (NCR) | cooperatie.nl | Alle coöperaties | | Energie Samen | energiesamen.nu | Energiecoöperaties | | HIER | hier.nu | Lokale Energie Monitor | | International Cooperative Alliance | ica.coop | Wereldwijde beweging |

Overheidsinformatie

| Instantie | Website | Onderwerp | |-----------|---------|-----------| | RVO | rvo.nl | SCE-subsidie, lokale energie | | Klimaatakkoord | klimaatakkoord.nl | Nationale doelen | | Rijksoverheid | rijksoverheid.nl | Wetgeving |

Voorbeeldprojecten

| Project | Website | Type | |---------|---------|------| | De Nieuwe Meent | nieuwemeent.nl | Wooncoöperatie | | Schoonschip | schoonschip.nl | Duurzaam wonen | | Rabobank Leden | rabobank.nl/leden | Coöperatief bankieren |

---

Veelgestelde Vragen (FAQ)

Is een coöperatie hetzelfde als een stichting?

Nee. Een coöperatie is een onderneming met winstoogmerk (voor de leden), terwijl een stichting geen winstoogmerk heeft en geen leden kent. Een coöperatie combineert het beste van een BV (bedrijfsmatig werken) en een vereniging (democratische structuur).

Kan ik mijn lidmaatschap verkopen?

Nee. Lidmaatschappen zijn persoonlijk en niet verhandelbaar. Dit voorkomt speculatie en houdt de coöperatie democratisch. Bij uittreding krijgt u eventueel ingelegd kapitaal terug (afhankelijk van statuten).

Zijn coöperaties alleen voor de agrarische sector?

Absoluut niet. Hoewel historisch sterk in landbouw, zijn coöperaties nu actief in: bankwezen, verzekeringen, energie, wonen, zorg, onderwijs, retail, ICT, en vrijwel elke andere sector.

Hoe word ik lid van een energiecoöperatie?

• •Zoek op energiesamen.nu of er een coöperatie in uw gemeente is
• •Neem contact op via hun website
• •Betaal de ledencontributie (meestal €25-€100/jaar)
• •Investeer eventueel in projecten (vaak vanaf €250)
• •Geniet van lokale energie en ledenkortingen

Kan ik een woning kopen in een wooncoöperatie?

Nee, maar dat is juist het punt. U wordt lid en huurt van de coöperatie waar u medeeigenaar van bent. De woning blijft altijd eigendom van de coöperatie, waardoor speculatie onmogelijk is en huren permanent betaalbaar blijven.

---

Conclusie: Coöperaties Zijn de Toekomst

Met 32+ miljoen lidmaatschappen, €123 miljard omzet en werkgelegenheid voor 149.000+ mensen zijn coöperaties geen nichebeweging maar een economische grootmacht in Nederland.

In het VN Internationaal Jaar van de Coöperaties 2025 is het tijd om deze succesformule verder te verspreiden:

Vijf manieren om nu mee te doen:

• •Word lid van Rabobank, uw lokale energiecoöperatie of een ander initiatief
• •Stem mee bij ledenbijeenkomsten en verkiezingen
• •Investeer in coöperatieve projecten zoals windparken of zonnedaken
• •Start een initiatief in uw buurt (energie, wonen, zorg, voedsel)
• •Vertel anderen over de coöperatieve economie

De toekomst van onze economie hoeft niet in handen te liggen van anonieme aandeelhouders. Met coöperaties bouwen we samen aan een economie die werkt voor iedereen.

---

32+ miljoen lidmaatschappen. €123 miljard omzet. Coöperaties zijn geen alternatief - ze zijn de toekomst van de Nederlandse economie.

Bronnen: NCR, HIER Lokale Energie Monitor, Rabobank, Energie Samen, VN IYC 2025

Laatste update: December 2025